Krioterapia – co to jest, co daje i komu polecane są zabiegi?

Choć leczenie zimnem nie jest nową metodą fizykoterapii, obecnie krioterapia notuje wielki powrót na fizjoterapeutyczne salony. Co więcej, dzięki dostępności innowacyjnych urządzeń do użytku domowego, niektóre formy terapii można z powodzeniem stosować w domowym zaciszu. Przeczytaj, czym dokładnie jest krioterapia, co daje i dowiedz się więcej na temat tej formy terapii!

Co to jest krioterapia? Poznaj metodę leczenia zimnem

Krioterapia, zwana inaczej terapią zimnem, wykorzystuje niskie temperatury w celu przyspieszenia powrotu do zdrowia (np. po kontuzji) i złagodzenia dolegliwości bólowych. Krioterapia jest metodą bezbolesną – nie wymaga więc stosowania takich akcesoriów, jak igły czy strzykawki – by wspomóc prawidłowe działanie organizmu. Niektóre urządzenia do krioterapii, takie jak Game Ready są przy tym przystosowane do użytku domowego – wystarczy skorzystać z oferty wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego, by móc korzystać z zalet terapii zimnem.

W zależności od powierzchni ciała poddawanej leczeniu zimnem lub efektu, jaki chcemy wywołać, krioterapię można podzielić na:

• krioterapię miejscową – skupia się na małym obszarze lub wybranej części ciała, np. kolanie. Wykorzystywana w celu zmniejszenia stanu zapalnego i bólu;
• krioterapię ogólnoustrojową – dotyczy całego organizmu. Poprawia funkcjonowanie wszystkich tkanek w organizmie.

Na czym polega i co daje krioterapia? Efekty zabiegów

Aby zrozumieć, co daje krioterapia, warto poznać przebieg zabiegu od pierwszej sekundy działania niskiej temperatury. Każdy organizm ma własną strefę komfortu cieplnego – jest to stan, w którym zachowuje homeostazę i wszystkie komórki ciała pracują prawidłowo w indywidualnym tempie. Metoda leczenia zimnem obniża ich temperaturę, co prowadzi do uruchomienia procesów adaptacji. W ten sposób nasz organizm broni się przed nadmiernym wychłodzeniem organizmu. Mechanizm regulacji cieplnej wiązany jest z odpowiedzią ze strony autonomicznego układu nerwowego na działanie niskiej temperatury.

• W pierwszym momencie działania zimna na organizm zostają pobudzone receptory odpowiadające za odczuwanie zimna w organizmie (ciałka Krausego). Pierwsza reakcja to skurcz naczyń krwionośnych skóry i tkanki podskórnej. Ma ona celu zmniejszenie przepływu krwi tak, by ograniczyć tempo oddawania ciepła otoczeniu.
• Gdy ekspozycja na zimno jest wystarczająco długa (tyle, ile trwa zabieg krioterapii), następuje rozkurcz naczyń krwionośnych. Rozszerzone naczynia krwionośne zwiększają przepływ krwi, co może powodować miejscowe podwyższenie temperatury skóry.
• Kolejne fazy naprzemiennie obejmują skurcz i rozkurcz naczyń krwionośnych [1].

Tego, czy krioterapia pomaga, dowodzi badanie [2], którego celem było przedstawienie skutecznej terapii urazów sportowych i form odnowy biologicznej. Wskazano tradycyjną krioterapię jako formę regeneracji pomiędzy seriami ćwiczeń oraz wykorzystywanie jej w celu ograniczenia wtórnych uszkodzeń tkanki w wyniku urazu. Konieczne jest, by stosować krioterapię obficie, w pierwszych kilku godzinach od wystąpienia uszkodzenia.

Inne badanie [3] dowodzi o widocznym wpływie zabiegu terapii zimnem na uelastycznienie stawów. Umożliwia to wykorzystanie krioterapii przed treningiem w celu osiągnięcia lepszych rezultatów oraz prewencji kontuzji.

Na co pomaga krioterapia? Wskazania do leczenia zimnem

Badanie na temat urazów mięśni i ich form leczenia [4] stawiają krioterapię na równi z ochroną uszkodzonych struktur oraz oszczędzaniem chorej kończyny. Najlepiej, by była ona wykorzystywana w początkowej fazie leczenia. Dla kogo jeszcze będzie skuteczna krioterapia? Wskazania do terapii zimnem są następujące:

• stan po operacji ortopedycznej,
• zwichnięcia i skręcenia stawu oraz towarzyszący temu obrzęk,
• stan po złamaniu kości,
• zapalenie okołostawowych tkanek miękkich;
• zmniejszenie bólu poprzez wyłączenie receptorów czuciowych [5];
• zaostrzenie objawów reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS);
• stan bólowy w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów;
• wzmożone napięcie mięśniowe;
• nerwobóle nerwów obwodowych oraz objawy bólowe w przebiegu rwy kulszowej, udowej i ramiennej.

Badania [6] dowodzą, że krioterapia jest to skuteczna forma terapii. Po zastosowaniu krioterapii nastąpiła poprawa funkcjonalna stawu kolanowego – zwiększenie ruchu czynnego i biernego oraz zniesienie bolesności w obrębie kolana. Metoda ta pozwoliła na redukcję wysięku i zmniejszenie stanu zapalnego umożliwiają większy ruch w stawie.

Jak się przygotować do zabiegu krioterapii?

Przygotowanie do zabiegu rozpoczyna się w momencie konsultacji z lekarzem prowadzącym lub fizjoterapeutą w zakresie przeciwwskazań do zabiegu. Po ich wykluczeniu można przystąpić do właściwego zabiegu leczenia zimnem.

1. Przed zabiegiem krioterapii miejscowej i ogólnoustrojowej należy usunąć z pola zabiegowego elementy metalowe, np. pierścionki, bransoletki czy zegarki. Metal zmniejsza swoją objętość pod wpływem zimna, dlatego może zacisnąć się na palcu lub kończynie.
2. Należy zwrócić uwagę na stan skóry nie tylko pod względem dermatologicznym (zmiany skórne). Krioterapia jest bezpieczna, gdy miejsce zabiegu jest czyste i suche. Spocona, mokra skóra może przyczyniać się do odmrożenia tkanek.
3. Przed zabiegiem nie używać kosmetyków nawilżających (balsamy, maści), gdyż również zwiększają ryzyko odmrożenia.
4. Przygotować okolicę zabiegową. W przypadku zabiegu miejscowego należy odsłonić okolicę, którą chce się schłodzić, np. kolano. Ogólnoustrojowa krioterapia wymaga specjalnego stroju: bielizna lub strój kąpielowy (materiał odporny na zimno) oraz zabezpieczenia kończyn górnych i dolnych, np. rękawiczkami, czapką oraz obuwiem [7].

Nowoczesne metody krioterapii dla większej skuteczności zabiegów

W protokole PRICE, który jest wykorzystywany w leczeniu większości urazów, I-ice oznacza chłodzenie, natomiast C-compression – ucisk. Urządzenia do terapii zimnem marki Game Ready są połączeniem tych dwóch istotnych dla regeneracji elementów. Badanie [8] dowodzi, iż wykorzystanie kriokompresji po zabiegu artroskopowej rekonstrukcji ACL ma najwyższą skuteczność w zwalczaniu dolegliwości bólowych i obrzęku. Ponadto taka forma terapii jest odebrana pozytywnie przez pacjentów. Aparat do krioterapii stawu kolanowego Game Ready sprawdzi się w rehabilitacji i regeneracji kolana po operacjach rekonstrukcyjnych i urazach. I co najważniejsze – pacjent może wzmocnić działanie kinezyterapii w domowym zaciszu.

Z kolei badanie [9] porównywało trzy sposoby przeprowadzania zabiegu krioterapii na staw skokowy wśród 20 aktywnych fizycznie uczestników. Było to: zanurzenie w zimnej wodzie, użycie urządzenia do kompresji i chłodzenia Game Ready i mankietu do kompresji na staw skokowy Game Ready, oraz okładu z lodu. Badano temperaturę powierzchowną skóry oraz sprawność i równowagę bezpośrednio po aplikacji i po 30 minutach od zastosowania. Przeprowadzone próby realnie podkreślały skuteczność dwóch pierwszych metod, jednocześnie podkreślając istotność kompresji podczas chłodzenia. Kompresja pozwala stabilnie lokować zimno tam, gdzie zachodzi potrzeba, zapewniając celne działanie przeciwbólowe.

Krioterapia – przeciwskazania. Kiedy nie należy wykonywać zabiegów

Krioterapia jest zabiegiem przynoszącym pozytywne skutki w procesie regeneracji i odbudowy tkanek, jednak mimo licznych zalet w pewnych przypadkach jest przeciwwskazana. Jakich? Przeciwwskazania do leczenia zimnem to:

• gorączka i stany infekcyjne organizmu,
• stan nadwrażliwości na zimno,
• hemoglobinuria napadowa,
• stan wyniszczenia i osłabienia organizmu,
• choroby nerek, zapalenie pęcherza i miedniczek nerkowych,
• zmiany miażdżycowe tętnic, które nie pozwalają na adekwatną reakcję naczyniową,
• ciężka choroba serca i niewydolność krążenia, stan po zawale serca,
• otwarte rany i owrzodzenia, zmiany skórne nieznanej etiologii,
• klaustrofobia (w przypadku krioterapii ogólnoustrojowej).

Możliwe skutki uboczne krioterapii – co warto wiedzieć?

Leczenie zimnem jest zabiegiem medycznym i jak każda procedura medyczna może nieść ze sobą skutki uboczne. Pewnie zastanawiasz się teraz, czy krioterapia szkodzi? Odpowiedź brzmi: to zależy. Konkretnie od tego, czy jesteś dobrze przygotowany do terapii, a sam zabieg jest wykonywany prawidłowo. Jeśli odpowiedź na którekolwiek z pytań brzmi przecząco, należy liczyć się z możliwymi komplikacjami, takimi jak:

• odmrożenia, które powstają w przypadku zbyt długiej ekspozycji na zimno, jak również niewłaściwej metodyki zabiegu, np. gdy dysza znajduje się zbyt blisko ciała;
• nieprawidłowa reakcja naczyniowa, która może świadczyć o braku wytrzymałości na zimno lub źle przeprowadzonym wstępnym wywiadzie zdrowotnym.

Tu z pomocą przychodzą urządzenie do kriokompresji Game Ready, z którego pacjent może korzystać samodzielnie w domu. Umożliwia ono kontrolę temperatury. Poza tym chłodząca woda nie ma bezpośredniego kontaktu ze skórą, co zapobiega ryzyku odmrożenia.

Najczęściej zadawane pytania o krioterapię

Jeśli jesteś przed zabiegiem krioterapii lub rozważasz jej wprowadzenie do procesu odnowy biologicznej, poznaj odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania o krioterapię.

Czy krioterapia może zaszkodzić?

Leczenie zimnem jest metodą fizykoterapeutyczną, która wykorzystuje niskie temperatury. Może zaszkodzić, jeśli nie są przestrzegane podstawowe zasady korzystania z tego typu zabiegów. Przy zachowaniu odpowiedniego stopnia ostrożności, takie ryzyko jest zredukowane do minimum.

Ile zabiegów krioterapii należy wykonać?

W zależności od celu terapeutycznego, stanu funkcjonalnego pacjenta, czasu ustępowania stanu zapalnego i bólu, ilość zabiegów krioterapii będzie się zmieniać. W przypadku działania regeneracyjnego po wysiłku wystarczający może być nawet 1 zabieg. Natomiast po operacji konieczne może być stosowanie krioterapii przez ok. 2 tyg, nawet po kilka razy dziennie. Należy tę wartość dostosować indywidualnie.

Jak często można wykonywać zabiegi krioterapii?

W celu osiągnięcia pożądanego efektu terapii, zabiegi fizykalne należy wykonywać z odpowiednią częstotliwością. Najlepiej, by o tym, jak często wykonywać zabieg krioterapii, zdecydował specjalista. W wielu przypadkach, jeśli zachodzi taka potrzeba, zabieg można wykonywać nawet po kilka razy dziennie – ważne jest jednak zachowanie krótszych sesji w równych odstępów czasowych.

Ile trwa zabieg krioterapii?

Zabieg leczenia zimnem nie może trwać za długo, gdyż za długa ekspozycja tkanek ciała na zimno zwiększa stany zapalne i sprzyja odmrożeniom. W zależności od zastosowanej metody i powierzchni poddawanej terapii czas trwania zabiegu krioterapii miejscowej może wynosić 3-20 minut. W przypadku krioterapii ogólnoustrojowej będzie to około 5 minut.

Czy krioterapia boli?

Każda osoba ma inny próg bólu, przez co odczuwanie bodźców wytwarzanych podczas krioterapii będzie różne. Jeśli zastanawiasz się, czy krioterapia boli to odpowiedź brzmi – nie, jeśli jest wykonywana w sposób prawidłowy, a Ty nie masz nadwrażliwości na zimno. Jeśli podczas zabiegu pojawia się ból to znak, że zabieg należy przerwać i zweryfikować przyczynę bólu.

Czy krioterapia jest skuteczna?

O tym, czy warto stosować krioterapię, przemawiają jej liczne zalety. Bardzo dobre efekty może przynieść zwłaszcza połączenie krioterapii z kompresją oraz odpowiednimi ćwiczeniami. Krioterapia wykazuje też wysoką skuteczność, gdy jest stosowana podczas pierwszej interwencji po urazie czy operacji oraz jako forma regeneracji pomiędzy treningami.

Bibliografia:
[1] Mika T., Kasprzak W., Fizykoterapia, wyd. PZWL 2013.
[2] Kwiecien S.Y., McHugh M.P., “The cold truth: the role of cryotherapy in the treatment of injury and recovery from exercises.” European Journal of Applied Physiology (2021) 121(8): 2125-2142.
[3] Kalli K., Fousekis K., “The effects of cryotherapy on athletes’ muscle strength, flexibility and neuromuscular control: A systematic review of the literature” Journal of bodywork and movement therapies (2020) 24(2): 175-188.
[4] SantAnna Cortez J.P., Pedrinelli A., et al. “Muscle Injury: Pathophysiology, Diagnosis, and Treatment” Revista brasileira de ortopedia (2022) 57(1): 1-13.
[5] Czajkowska A., Pękacka-Kochanowska A.A., „Zastosowanie krioterapii ogólnoustrojowej we współczesnej medycynie” Lekarz wojskowy (2024) 102(3): 174-180.
[6] Łukowicz M., Weber-Rajek M., Ciechanowska-Mendyk K. et al. „Porównanie skuteczności krioterapii miejscowej i impulsowej diatermii krótkofalowej skojarzonych z kinezyterapią w leczeniu objawów gonartrozy” Acta Bio-Optica et Informatica Medica (2011) 17(1): 28-33.
[7] Mikołajewska E., „Elementy fizjoterapii. Fizykoterapia dla praktyków.”, wyd. PZWL 2011.
[8] Bednarski P., Kiwerski J.E., „Comparison of Results of Local Cryotherapy Obtained with the use of Medical Devices and with the use of Ice in Patients After Reconstruction of the Anterior Cruciate Ligament in the Context of guaranteed Healthcare Services” Acta Balneologica (2020) 159(11).
[9] Mianutti de Oliveira G., Milioni V.L., Pesenti Bortolo F., “Efects of Different Cryotherapy Techniques on Skin Surface Temperature, Agility and Balance – Comparison Between Cold Water Immersion, Game Ready, and Ice Pack: A Randomised Clinical Trial” Biomedical Journal of Scientific & Technical Research (2021) 39(1): 31011-31017.